Prikkelbare Darm Syndroom (PDS)

Bij PDS is er mogelijk een verstoring in de communicatie tussen de hersenen en darmen ontstaan. Het lijkt erop dat de darmen te veel of te sterke signalen naar de hersenen sturen waarna de hersenen weer te veel en te sterke signalen naar de darmen sturen. Dit kan verklaren dat mensen met PDS gevoeliger blijken te zijn voor pijnprikkels in de darmen. De zenuwcellen in de darmwand geven eerder het signaal ‘pijn’ door aan de hersenen. 

Het is niet altijd duidelijk waardoor de verstoring ontstaat, maar het stofje serotonine (gelukshormoon) lijkt een rol te spelen. Dit stofje helpt bij het doorgeven van signalen tussen de darmen en de hersenen. Serotonine wordt voor 90% in de darmen aangemaakt en zorgt ervoor dat de darmen het voedsel kunnen voortbewegen. Als de aanmaak van serotonine verstoord is, kunnen de darmen onregelmatige en wisselende bewegingen maken, waardoor verstopping of juist diarree kan ontstaan.  

De hersenen maken ook serotonine aan. Het regelt onder andere onze stemming en eetlust. Een veranderde aanmaak van serotonine kan invloed hebben op de darm-en hersenfunctie. Dit verklaart het mogelijke verband tussen emoties en darmklachten. Zo heb je bij stress vaak ook last van je darmen.  

De darmwand vormt de scheiding tussen de buiten-en binnenwereld. De darmwand moet stevig en niet beschadigd zijn om bacteriën en schadelijke stoffen tegen te houden. Door verschillende oorzaken kan de darmwand beschadigen en kunnen schadelijke stoffen ons lichaam binnendringen vanuit de darmholte, door de darmwand naar de bloedbaan. Een theorie over PDS is dat het kan ontstaan door schade aan de darmwand, bijvoorbeeld na een ontsteking of infectie. Hierbij worden zenuweinden in de slijmvliezen van de darm gevoeliger. Dit kan klachten, zoals diarree of verstopping veroorzaken. Of dit echt zo is, is nog niet helemaal bewezen. 

In onze darmen leven miljarden bacteriën. Dit noemen we ook wel het microbioom. Dit zijn alle micro-organismen die wij met ons meedragen. Deze bacteriën doen veel goeds voor de spijsvetering. De samenstelling van het microbioom van mensen met PDS verschilt van die van gezonde mensen. Een van de andere theorieën is dat bepaalde darmbacteriën verantwoordelijk zouden zijn voor het ontstaan van PDS klachten. Het is belangrijk om het microbioom in balans te houden. Bij een gezond microbioom is er een goed evenwicht tussen de goede en schadelijke bacteriën. Als de schadelijke bacteriën toenemen, kan het microbioom uit balans raken. Hierdoor kunnen klachten ontstaan, zoals diarree of verstopping. Oorzaken die de balans van je microbioom kunnen verstoren zijn: 

• Medicijnen, zoals antibiotica, laxeermiddelen en maagzuurremmers
• Een infectie of een ziekte
• De behandeling van een ziekte, zoals bestraling of een operatie
• Het voedingspatroon heeft veel invloed op de samenstelling van het microbioom. Het is nog niet precies duidelijk welke voeding welke invloed heeft. 

Vaak ontstaat PDS na een maag-darmontsteking of een voedselvergiftiging. Bij zo’n 25% van de PDS patiënten is PDS ontstaan na een darminfectie. 

De genoemde factoren kunnen PDS veroorzaken, maar niet iedereen krijgt PDS. Waarschijnlijk is er ook sprake van een aanleg om PDS te krijgen en speelt erfelijkheid een rol. Vaak komt PDS bij meer mensen in de familie voor. 

Een veel besproken onderwerp bij PDS is SIBO. SIBO staat voor ‘Small Intestinal Bacterial Overgrowth.’ Dit betekent dat er te veel bacteriën in de dunne darm zitten. Normaal zitten er in de dunne darm veel minder bacteriën dan in de dikke darm. Deze verandering kunnen klachten geven zoals buikpijn, opgeblazen gevoel, diarree, winderigheid en verstopping. Deze klachten lijken sterk op die van PDS. Het is nog onduidelijk of SIBO een aparte aandoening is.  

SIBO komt vooral voor bij mensen die eerder een darmoperatie hebben gehad. Helaas bestaat er nog geen betrouwbare test om SIBO vast te stellen. Tests zoals de suiker-adem test of het onderzoeken van de darminhoud worden wel gebruikt, maar zijn niet altijd nauwkeurig en kunnen een verkeerde diagnose geven. 

Er is nog veel onbekend over SIBO, zoals hoe het ontstaat en wat het betekent voor je gezondheid. Ook is het nog onbekend of je dit bij PDS zou moeten behandelen, met bijvoorbeeld antibiotica. We hopen dat nieuwe onderzoeksresultaten meer duidelijkheid geven. 

Endometriose is een chronische aandoening waarmee 5-10% van de vrouwen kampt. Bij endometriose komt het slijmvlies ook voor op plaatsen buiten de baarmoeder. Het baarmoederslijmvlies dat zich bij endometriose buiten de baarmoeder bevindt, reageert ook op de hormoonveranderingen en kan daardoor extra klachten geven tijdens en rondom de menstruatie. Mensen die endometriose hebben kunnen ook klachten ervaren die op PDS lijken.  
 

Buikpijn is de meest voorkomende klacht bij PDS. De pijn kan overal in de buik zitten, vaak rond de navel of onder in de buik, maar kan ook uitstralen naar de rug of de zij.   

De hevigheid van de pijn verschilt per persoon en periode. De pijn kan zeurend zijn of juist bestaan uit hevige krampen of steken. De klachten zijn vaak overdag, maar soms juist ook ’s avonds en ’s nachts. De pijn kan erger worden na het eten en verminderen na het poepen of het laten van een wind. 
 

Vaak heb je last van diarree, verstopping of een combinatie van beide. Soms wisselt dit zelfs op dezelfde dag. Na het poepen voelt de darm vaak niet leeg. 

• Bij diarree heb je dunne of waterige ontlasting, vaak met plotselinge aandrang. Je moet vaak meerdere keren naar het toilet op een dag.
• Bij verstopping is de ontlasting hard en moet je hard persen om de ontlasting kwijt te raken en dat je minder poept dan normaal.  

Veel mensen hebben een opgeblazen gevoel of een zichtbaar opgezette buik. De klachten worden meestal ergeren in de loop van de dag en na het eten. Maar ook zonder volle darmen kan je een opgeblazen gevoel hebben. Vaak gaat dit samen met winderigheid, opboeren of gerommel in de buik.   

Mogelijke oorzaken van een opgezette buik: 

• Ophoping van ontlasting
  Ontlasting dat voor een langere tijd in de dikke darm zit, kan een opgezette buik geven. Dit komt veel voor bij verstopping.
• Gasvorming in de darmen
  Dit is de meeste voorkomende oorzaak van een opgezette buik. Hoeveel gas je in de buik hebt, hangt vaak samen met wat je eet.
• Verkeerde reflex van het middenrif
  Wanneer er in de darmgassen worden gemaakt, waardoor de buik anders opgezet zou raken, dient het middenrif ruimte te maken hiervoor in de buik. Dit door te ontspannen waardoor het middenrif naar boven schuift. Soms komt het voor dat het middenrif juist samentrekt, waardoor deze naar beneden daalt en hiervoor geen ruimte is meer voor de darmgassen in de buik. Hierdoor komt de buik ‘naar voren’ waardoor je een opgezette buik krijgt.
   

Het laten van winden is normaal, gemiddeld zo’n 15 per dag. Als een wind wordt ingehouden kan dit buikpijn geven en een opgeblazen gevoel. Het kan ook een drukverhoging van de darmwand geven, waardoor deze tijdelijk oprekt. Dit veroorzaakt krampen. 

Veel mensen met PDS hebben vaak ook klachten die niet direct met de darmen te maken hebben, zoals: 

• Vermoeidheid
• Maagklachten of brandend maagzuur
• Hoofdpijn
• Blaasproblemen
• Rugpijn of pijn in de zij
• Pijn bij het vrijen
• Fybromyalgie
   

Sommige voedingsmiddelen, zoals zuivel, tarwe, cafeïne, bepaalde groenten en fruit, sappen, alcohol, frisdrank met koolzuur of zoetstoffen en kauwgom kunnen de klachten verergeren. Het verschilt per persoon welke voedingsmiddelen klachten geven. Het aanpassen van het voedingspatroon kan al helpen om klachten te verminderen. Als je PDS hebt is het goed om met een diëtist te kijken naar je voeding. Zo kan je achterhalen welke producten je klachten geeft. Ook kan de diëtist het FODMAP-dieet aanraden, waarbij je bepaalde soorten voeding tijdelijk weglaat en weer toevoegt. Doe dit wel onder begeleiding, om te korten te voorkomen. Via de huisarts kan je een verwijzing krijgen naar een gespecialiseerd diëtist in PDS.  

Het hebben van stress, angst, depressie kunnen klachten verergeren.  

Er wordt bijvoorbeeld gecontroleerd hoe de buik aanvoelt. 

Soms is aanvullend onderzoek nodig. De huisarts beoordeeld of het nodig is op basis van je klachten. Zo kan er een bloedonderzoek gedaan worden om getest te worden op coeliakie Om een chronische darmontsteking uit te sluiten kan getest worden op een verhoogd calprotectine gehalte in de ontlasting. 

Het is belangrijk om te controleren of er geen signalen zijn die op iets ernstigst kunnen wijzen. Zoals bloed bij de ontlasting, bloedarmoede of onverklaarbaar gewichtsverlies. In dat geval moet extra onderzoek worden gedaan, zoals een coloscopie. 

Er zijn verschillende middelen die de ontlasting zachter kunnen maken en kunnen helpen als je vooral last hebt van verstopping of als je ontlasting moeizaam verloopt. Hieronder bespreken we deze medicijnen. 

Bulkvormers zijn middelen die dezelfde eigenschappen hebben als oplosbare voedingsvezels. Ze kunnen zorgen voor een soepele ontlasting en een goede darmwerking. Bulkvormers binden water vast en maken hierdoor de ontlasting zachter. Het beste kun je ze innemen met yoghurt, vla of havermout. Wanneer je last hebt van verstopping, is het belangrijk dat je bij bulkvormers extra veel drinkt, Wanneer je diarreeklachten hebt is het goed om juist wat minder te drinken direct na inname: zo bindt de bulkvormer het overschot aan water dat al in de darm is. 

Een vorm van bulkvormers is psylliumvezels. Je kunt ze zonder problemen langdurig gebruiken, omdat ze de darm niet beschadigen. Je kunt dit kopen bij de drogist zonder recept. 

Deze middelen houden vocht vast in de darm waardoor de ontlasting zachter wordt. Voorbeelden zijn magnesiumhydroxide en magnesiumsulfaat en macrogol met als merknamen onder andere Movicolon®, Transipeg®, Forlax® en Molaxole®.

Darmprikkelende middelen activeren de darmbeweging door een chemische prikkeling van de darmwand. Hierdoor hebben ze een sterk laxerend effect en kunnen ze ook darmkrampen veroorzaken. Voorbeelden zijn bisacodyl en natriumpicosulfaat. In tegenstelling tot wat velen geloven geven deze middelen geen nadelige effecten op lange termijn. 

Andere middelen die de darmwand prikkelen zijn natuurlijke middelen op basis van sennapeulen, bijvoorbeeld in laxeerthee.  

Patiënten met matig tot ernstige PDS met verstopping kunnen baat hebben bij het medicijn linaclotide, dat op 2 manieren werkt: tegen verstopping en tegen pijn. De huisarts of de mdl-arts kan dit middel voorschrijven. 

Lees meer over medicijnen bij PDS. 

Als je vaak last hebt van diarree kan je arts een diarreeremmer voorschrijven. Dit medicijn zorgt ervoor dat de ontlasting wat vaster wordt. Gebruik diarreeremmers niet dagelijks, tenzij je arts dat voorschrijft. Een voorbeeld is loperamide met als merknamen Imodium® en Diacure®. Loperamide is ook zonder recept verkrijgbaar bij de drogist.

Bulkvormers kunnen ook helpen bij diarree. Wanneer ze worden ingenomen met relatief weinig water kunnen ze de ontlasting vaster maken. 

Buikpijn en buikkrampen kunnen een grote invloed hebben op je dagelijks leven. Hieronder bespreken we medicijnen die kunnen helpen. 

Als pijnstiller kun je paracetamol gebruiken.  Ook voor pijnstillers geldt dat je ze beter niet langdurig kunt gebruiken. Wees voorzichtig met het gebruik van aspirine en ontstekingsremmende pijnstillers (zogenaamde NSAID’s), zoals ibuprofen en diclofenac. Deze medicijnen hebben invloed op het slijmvlies van de maag.

Bij PDS kan er sprake zijn van verhoogde spierspanning in de darmen. Krampwerende middelen hebben een verslappende werking op de spieren van het maagdarmstelsel. Zij kunnen deze spanning en krampen verminderen. Je huisarts kan je hierover advies geven. Voorbeelden zijn pepermuntolie (Tempocol®, zonder recept verkrijgbaar) en scopolaminebutyl met als merknaam Buscopan®. 

Antidepressiva hebben bij ongeveer één op de vier mensen met PDS in een lage dosering al een gunstige werking op PDS klachten, met name op pijn. Bepaalde antidepressiva verminderen namelijk de gevoeligheid van de darm voor pijnprikkels en kunnen zo de pijn verminderen. Je huisarts kan je hierover meer informatie geven. 

Lees meer over medicijnen bij PDS. 

Al tientallen jaren is pepermuntolie een aanbevolen middel voor de behandeling van PDS. Uit verschillende studies blijkt dat door pepermuntoliecapsules één op de drie mensen met PDS verlichting van hun klachten ervaren. Het belangrijkste bestanddeel is menthol. Dit heeft een spierontspannende en pijnstillende werking. 

Pepermuntolie is verkrijgbaar in capsules. Je kunt dan het beste de maagsapresistente capsules gebruiken, waardoor het middel vrijkomt in de darm en niet al in de maag. Dit middel is verkrijgbaar bij de apotheek en drogist. 

Probiotica is een verzamelnaam voor producten met goede darmbacteriën die de microbioom kunnen ondersteunen. Ze zijn verkrijgbaar in pillen, capsules, poeders of drankjes. Een gezond microbioom draagt bij aan een goede spijsvertering, ondersteunt het immuunsysteem en zorgt zo voor een goede darmwerking. Het effect van probiotica op PDS is nog onduidelijk. Op basis van ervaringen kunnen we zeggen dat sommige mensen met PDS baat hebben bij probiotica. Het is aan te raden om probiotica minstens vier weken achter elkaar te gebruiken om te bekijken of het effect heeft. Daarnaast bestaan er veel verschillende soorten probiotica en is het lastig om aan te geven welke goed zou kunnen werken. Er is meer wetenschappelijk onderzoek nodig om aan te tonen of probiotica werkzaam zijn tegen PDS klachten. 

Je huisarts kan hierover meer informatie geven en je eventueel doorverwijzen. Informeer bij je zorgverzekeraar of een therapie wordt vergoed. Voorbeelden van effectieve therapieën bij PDS zijn hypnotherapie, cognitieve gedragstherapie of bekkenbodemfysiotherapie. Van hypnotherapie/hypnose is wetenschappelijk bewezen dat ongeveer 70 % van de mensen met PDS er baat bij heeft. Er zijn speciale PDS-hypnotherapeuten en ook ziekenhuizen bieden PDS-hypnotherapie aan. 

Een voedingsadvies is altijd een advies op maat. Als je zelf voedingsmiddelen mijdt omdat je denkt dat je er klachten van krijgt, bestaat het gevaar dat je voeding uiteindelijk heel eenzijdig wordt. Hierdoor kunnen tekorten aan voedingsstoffen ontstaan, zoals bepaalde vitamines en mineralen. Daarom is het aan te raden om voor voedingsadviezen altijd naar een diëtist te gaan. De huisarts kan hier een doorverwijzing voor geven. Ook voor andere vragen over voeding kun je terecht bij een diëtist. 
 

Vaak weet iemand met PDS zelf heel goed welke voeding bij hen klachten kan geven. Een diëtist kan met die informatie goede voedingsadviezen geven, zodat er geen tekorten aan voedingsstoffen ontstaan. Soms denken mensen dat voeding een rol speelt, maar weten ze niet precies om welke voedingsmiddelen het gaat. Ook hier kan een diëtist je helpen door voedingsmiddelen weg te laten uit de voeding en deze stap voor stap weer toe te voegen. We spreken dan van een eliminatiedieet. Het is belangrijk om tijdens dit dieet je klachtenpatroon nauwkeurig bij te houden. Het kan namelijk zijn dat je anders te veel voedingsmiddelen gaat vermijden en dit kan ook nadelige effecten hebben.

Veel mensen met PDS ervaren een afname van hun klachten door het volgen van het FODMAP-beperkte dieet. FODMAP is een verzamelnaam voor Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden. Monosacchariden en Polyolen. Dit zijn soorten koolhydraten die slecht of niet opgenomen worden in de dunne darm. 

In de dunne en de dikke darm houden deze koolhydraten extra vocht vast. Dit kan pijn en diarree veroorzaken. De dikke darmbacteriën breken deze koolhydraten vervolgens af. Hierbij komen gassen vrij die de dikke darm kunnen prikkelen. Dit kan klachten zoals diarree, een opgeblazen gevoel en buikpijn veroorzaken. 

Hoe werkt dit dieet?

Het FODMAP beperkte dieet bestaat uit een eliminatiefase van zes weken waarin je producten met FODMAP’s zoveel mogelijk uit het menu schrapt. Daarna volgt de herintroductiefase, waarin je de FODMAP’s één voor één weer toevoegt om erachter te komen welke mogelijk klachten veroorzaken. Een diëtist adviseert hoe je de voedingsmiddelen weer geleidelijk toevoegt. Het FODMAP-beperkte dieet is een intensief dieet om te volgen. Begeleiding van een diëtist met kennis van het dieet is hierbij essentieel.

Uitgebreide informatie over dit dieet is te vinden op www.fodmapdieet.nl, www.fodmapfoodies.nl en op de site van de PDSB.

Als je PDS hebt, kan je regelmatig last hebben van buikklachten, zoals buikpijn, diarree of juist verstopping. Dit kan lastig zijn op werk. Zo kan het zijn dat je door de klachten minder goed kan concentreren of de angst dat je plotseling naar de wc moet. Of dat stress van werk de klachten erger maakt.

Tips voor op het werk:

• Praat erover: Praat open met je leidinggevende of collega’s over je klachten. Dit kan meer begrip opleveren en dat er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden, zodat je op een fijne manier je werk kan doen.
• Flexibele werktijden: Zoek uit of bespreek de mogelijkheden over flexibele werktijden of thuiswerken, wanneer je last hebt van klachten.
• Fijne werkomgeving: Creëer een rustige en fijne werkplek waar je minder prikkels hebt, dit kan helpen om stress te verminderen.

Door de klachten die je kan hebben, kan het zijn dat je je minder goed kan concentreren op het studeren. Ook kan het stressvol zijn om toetsen of presentaties te doen als je je niet goed voelt.

Tips voor de studie: 

• Praat erover: Praat met docenten of studiebegeleiders over je situatie en kijk of er aanpassingen mogelijk zijn, zoals extra tijd bij toetsen of de mogelijkheid om online lessen te volgen in periodes wanneer je veel klachten hebt.
• Zorg voor ontspanning: Neem regelmatig korte pauzes om te ontspannen en stress te verminderen. Ga even lekker wandelen of iets anders wat goed voelt om minder stress te ervaren.
• Fijne studieomgeving: Zorg voor een rustige studieomgeving. Zoek eventueel een plekje dicht bij de wc.

Regelmatig sporten en bewegen kan helpen om klachten te verminderen. Maar het soms kan sporten ook juist vervelend zijn door de klachten. En is het lastig om naar de sportschool te gaan of om aan teamsport te doen, vooral als je dan net last hebt van buikpijn of andere klachten.

Tips voor sporten:

• Kies een sport die bij je past: Kies vooral een sport die je leuk vindt, zoals yoga, wandelen of zwemmen. Deze sporten zijn vaak minder belastend voor je buik.
• Begin rustig en luister naar je lichaam. Bouw je inspanning langzaam op en forceer jezelf niet als je klachten hebt.
• Sport niet direct na het eten: Een advies dat voor iedereen geldt. Ga niet direct na een zware maaltijd sporten, omdat je klachten dan kunnen verergeren. Eet ongeveer twee uur voor het sporten.
• Toilet in de buurt: Zorg ervoor dat je altijd toegang hebt tot een toilet, vooral als je lange wandelingen maakt of buiten sport. Via de HogeNood app kan je zien waar een toilet in de buurt is.

Het kan zijn dat het lastig is om bepaalde activiteiten te doen, zoals uit eten gaan, reizen of naar een festival gaan, omdat je bang kan zijn dat je plotseling naar het toilet moet of last krijgt van buikpijn.

Tips voor sociale contacten: 

• Praat erover: Praat over wat PDS is en hoe het is om PDS te hebben. Hierdoor zullen ze meer begrip hebben voor je klachten en kunnen ze samen met jou aanpassingen maken, zoals het kiezen van een locatie dichtbij huis of waar toiletten beschikbaar zijn.
• Wees flexibel: als je je een keer niet goed voelt, kun je altijd andere momenten plannen om af te spreken.
• Kies activiteiten waarbij je je op je gemak voelt.

Voeding speelt een belangrijke rol bij PDS. Het kan lastig zijn om uit eten te gaan of mee te doen met etentjes. Je kan je bezwaart voelen om aan te geven dat je anders eet of dat je tijdens het etentje toch iets verkeerds hebt gegeten waarvan je klachten krijgt.

Tips voor uit eten gaan: 

• Kies restaurants waarvan je weet dat ze aanpassingen kunnen maken aan gerechten.
• Kijk van tevoren naar het menu en kies iets waarvan je weet dat het je klachten niet verergert. En of ze al rekening houden met bepaalde dieetwensen.
• Kies voor een bepaalde keuken. Een pizzeria kan een optie zijn als ze bijvoorbeeld een glutenvrij variant kunnen maken en eentje zonder ui of knoflook. Sushi kan vaak ook goed, omdat de basis bestaat uit rijst. Kijk wat in jouw situatie mogelijk is.

Het hebben van PDS kan je zelfvertrouwen beïnvloeden, vooral als het gaat om daten of relaties. De onvoorspelbaarheid van klachten zoals buikpijn, winderigheid, of de nood om vaak naar het toilet te gaan, kan zorgen voor onzekerheid. Je kan je zorgen over maken hoe een partner of date zal reageren op je klachten.

Tips voor daten en relaties: 

• Wees open en eerlijk: Het kan lastig zijn om je klachten te bespreken, vooral in het begin van een relatie, maar eerlijkheid zorgt vaak voor meer begrip. Je hoeft niet meteen alles te vertellen, maar je kunt uitleggen dat je soms last hebt van buikklachten.
• Kies activiteiten waar jij je prettig bij voelt: Als je gaat daten, kies dan activiteiten waarbij je je comfortabel voelt.
• Lichaamsbeeld en zelfvertrouwen: PDS kan invloed hebben op hoe je naar je lichaam kijkt, vooral tijdens periodes waarin je opgeblazen bent of ongemak ervaart. Probeer te onthouden dat iedereen onzekerheden heeft.
• Relaties onderhouden: In een langdurige relatie kan PDS een uitdaging vormen, maar met goede communicatie kun je samen oplossingen vinden. Een open gesprek over je klachten en hoe je partner je kan helpen, kan de relatie juist versterken.

Door PDS kan je je vaker moe voelen door de buikklachten. Deze vermoeidheid kan dagelijkse bezigheden zoals werk of sporten belemmeren.

Tips bij vermoeidheid: 

• Plan rustmomenten: Plan rustmomenten gedurende de dag, vooral na inspannende activiteiten.
• Regelmatig slaapschema: Probeer een regelmatig slaapschema aan te houden om voldoende nachtrust te krijgen.
• Luister naar je lichaam: Neem pauzes wanneer het nodig is.
• Vraag om hulp: Mocht je veel last hebben van vermoeidheid en weet je niet goed wat je eraan kan doen. Neem dan contact op met je huisarts voor tips en adviezen.

PDS kan ook invloed hebben op je mentale gezondheid. Mensen met PDS-patiënten kunnen stress, angst of somberheid ervaren door hun klachten.

Tips voor het omgaan met mentale gezondheid: 

• Stressmanagement: Probeer technieken zoals meditatie, mindfulness of ademhalingsoefeningen om stress te verminderen. Regelmatige ontspanning kan helpen om zowel je mentale welzijn als je PDS-klachten onder controle te houden.
• Praat erover: Het kan opluchten om te praten over je klachten met vrienden, familie of een therapeut. Een psycholoog kan je helpen bij het omgaan met de emotionele last van PDS.
• Ondersteuning zoeken: Sluit je aan bij een lotgenotengroep of online community waar je ervaringen kunt delen en steun kunt krijgen van anderen die PDS hebben. Het gevoel dat je niet alleen bent, kan je mentaal versterken.